Kalibrasyon Kelimesi Dilimize Fransızcadan giren bu sözcük, bir ölçü aleti veya ölçme sisteminin gösterdiği veya bir ölçüt/ölçeğin ifade ettiği değerler ile, ölçülenin bilinen değerleri arasındaki ilişkiyi belli koşullar altında oluşturan işlemler dizisi olarak tanımlanır.
Kalibrasyonun sonucu, ölçüt/ölçeğin, ölçü aletinin veya ölçme sisteminin hatasını kestirmeye, veya alelade bir skalanın işaretlerine değerler verilmesine olanak sağlar. Kalibrasyon işlemi başka metrolojik özellikleri de belirleyebilir. Kalibrasyon sonucu, kalibrasyon sertifikası veya kalibrasyon raporu adı verilen bir doküman ile kaydedilebilir. Kalibrasyon sonucu bazen, bir kalibrasyon faktörü veya bir kalibrasyon eğrisi şeklindeki bir dizi kalibrasyon faktörü olarak ifade edilebilir.

Kalibrasyon işleminde, kalibre edilen ölçü aletinin hata miktarı, kendisinden daha yüksek doğruluklu (en az 3 kat), bir ölçü aleti referans alınarak belirlenir. Kalibrasyonda referans alınan ölçü alet(ler)inin kalibrasyon sertifikası üzerinden ulusal veya uluslararası temel referanslara izlenebilir olması gerekir. Böylelikle kalibre edilen ölçü aletinin de temel referanslara izlenebilirliği sağlanmış olur.

Kalibrasyon işlemi bir deneysel çalışma olup, deneysel bir çalışmadan beklenen tüm gereklilikler karşılanmalıdır. Yani çalışmalar kontrollü bir ortamda, özenli ve yazılı çalışma alışkanlığına sahip eğitimli kişilerce yapılmalı, çalışmanın yapıldığı ortam özellikleri, kullanılan ekipman, uygulanan yöntem, ölçüm belirsizliği ve sonuçlar kalibrasyon raporunda belirtilmelidir.

Kalibrasyon sonucu ölçü aletinin hatasının, kullanıldığı proses veya varsa ilgili standartlarda belirtilen limitlerin dışına çıktığı belirlenmişse bu hatanın ayarlanarak giderilmesine çalışılır. Ancak ayar sonrası kalibrasyonun tekrarlanması ve son durumun raporlanması zorunludur.

Ölçü aletleri, ölçüm prensip ve teknolojileri ile kullanım şartlarına bağlı olarak zamanla yaşlanırlar, bu nedenle belirli periyodlarla kalibrasyonun tekrarlanması gerekir. Söz konusu periyodlar deneyimli kullanıcılar tarafından cihaz özellikleri ve kullanım koşulları göz önüne alınarak belirlenmelidir.

Kalibrasyonun, kalite yönetim sistemlerinin bir beklentisi olmasının nedeni, işletmeler için bir ihtiyaç olmasındandır. Eğer işletme içinde bir büyüklüğü ölçme ihtiyacı varsa, orada kullanılan ölçü aletinin istenilen doğrulukta ölçüm yapıp yapmadığının belirlenmesi ihtiyacı da vardır.

Değişen ve gelişen günümüz dünyasında, uluslararası alanda teknolojik gelişmelere paralel olarak kıyasıya bir rekabet yaşanmaktadır. Ürün ve hizmet üretiminde rekabet edebilir bir kalite seviyesini yakalamak, firmaların devamlılığını sağlaması adına hayati önem taşımaktadır.

Firmalarımızda üretilen ürün ve hizmetlerde yapılan ölçümlerin bir maliyeti vardır. Ancak hatalı ölçümlerin maliyeti, ölçüm maliyetlerine oranlanınca daha yüksektir. Bu nedenle ölçüm cihazlarının doğruluğundan emin olmak için mutlaka kalibrasyon unun yapılması gerekmektedir. Belirli koşullar altında ölçülen büyüklüğün gerçek değeri ile onu ölçen aletin verdiği netice arasında bağlantı kurma işlemine kalibrasyon denir. Periyodik olarak yapılan kalibrasyon işlemi neticesinde hatalı ürün çıktıları minimize edilir.

Doğrulama tekniklerini bilen eğitimli personel ve doğralamayı yapacak cihaz varsa mümkündür. Doğrulama ancak ve ancak üst seviye bir standart cihazla ya da bir kalibratörlerle yapılmalıdır. Asla aynı seviyede iki cihazın birbiri ile karşılaştırılması yöntemi ile doğrulama yapılamaz. Doğrulama bir kalibrasyon değildir. Bir ölçümü kalibrasyon yapan en önemli 4 öğe kalibratör, eğitimli personel, çevre şartları ve ölçüm belirsizliğidir. Doğrulama sadece kontroldür. Bu kontrol de eğitimli personelle ve bir üst seviye cihazla yapılabilir.

Kalibrasyon periyotları belirlenirken aşağıdaki parametreler değerlendirilir:

1. Cihazın fiziksel özellikleri
2. Kullanım şartları
3. Kullanım sıklığı
4. Kararlılığı
5. Uluslar arası standart veya rehberlerin tavsiyeleri
6. Üretici tavsiyeleri

“Belirsizlik” sözcüğü tek başına alındığında “kesin olmayış”, “güvenilir olmayış”, hatta “oynaklık” gibi olumsuz anlamlar çağrıştırır. Oysa, “ölçüm belirsizliği” ya da “bir test sonucunun belirsizliği” gibi teknik deyim biçinminde kullanıldığında, daha özgül, daha masum bir anlama bürünür. Ölçüm belirsizliği, gerçekte, elde edilen herhangi bir ölçüm sonucuyla birlikte yer alması gereken bir parametredir. Ölçülen miktar ile bağıntılı olarak karşılaşılabilecek değerler aralığını tanımlar. Dolayısıyla, ölçüm belirsizliği saptanıp ölçümle birlikte verildiğinde, elde edilen ölçüm değerinin hangi sınırlar içinde yer alacağını ve güven düzeyini yansıtır.